Soms heb je van die albums die je vanaf de eerste luisterbeurt bijblijven en die bepaalde kwaliteiten bezitten die ervoor zorgen dat je ze ook jaren later nog levendig voor de geest kunt halen, ook al heb je er al lang niet naar geluisterd. Menschenmühle (2021) van de Duitse formatie Kanonenfieber is wat mij betreft een van die albums. Vanaf het eerste nummer wordt namelijk duidelijk dat hier iets speciaals aan de hand is en dat deze band een unieke sound bezit die zeer onderscheidend is in een op zichzelf al heel divers internationaal landschap van goede tot zeer goede black en deathmetal-bands. De critici waren het toentertijd met me eens: het album werd meer dan goed ontvangen en kwam op menig “beste album van het jaar”-lijstje terecht. Na een aantal puike ep’s is er nu dan eindelijk een opvolger: Die Urkatastrophe.
Wat is er dan zo speciaal aan Kanonenfieber? Die Urkatastrophe is net als Menschenmühle een conceptalbum dat de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog beschrijft, waarbij alle teksten uitsluitend in het Duits gezongen worden. Nu is de focus op de Eerste Wereldoorlog niet uniek. Bands als Bolt Thrower en Minenwerfer doen het ook, en met succes. En in het Duits zingende bands kennen we ook, al moet je daarvoor al wat beter zoeken. Het geheim dat Kanonenfieber zo onderscheidend maakt, zit in de poëtische kwaliteit van de teksten, de diversiteit van de muziek en de unieke sfeer die elk nummer weet op te roepen. Tekst en muziek vertolken een even grote rol en versterken elkaar, waardoor steeds wisselende sferen opgeroepen worden: de ene keer zwaar, donker en droevig, de andere keer furieus en woedend, al naargelang de inhoud van de tekst.
Het brein achter dit project is Noise, die zowel de songwriting als de instrumentatie voor zijn rekening neemt, daarbij slechts ondersteund door een sessiedrummer. Tijdens optredens gaat hij steevast gehuld in een uniform uit de Eerste Wereldoorlog, compleet met piekhelm, waarbij hij een masker draagt dat hem volledig onherkenbaar maakt. Deze anonimiteit is niet zomaar een loos gebaar, maar een hommage aan het graf van de onbekende soldaat, het symbool voor het lijden van de soldaten in de loopgraven. Het project ontstond nadat Noise de dagboeken van zijn grootvader had gelezen en besloot diens wedervaren om te zetten in muziek. En die toewijding druipt uit alle poriën van zowel Menschenmühle als Die Urkatastrophe.
Muzikaal gezien speelt Kanonenfieber een mix van black en death, maar Noise is geen artiest die zich graag vastlegt. Hij maakt uitstapjes naar de thrash, post-metal en de stadionmetal van Rammstein, om de beelden op te roepen die hij aan de luisteraar over wil brengen. Hij gebruikt alle aspecten die de metal hem ter beschikking stelt om de verschrikkingen van het slagveld op te roepen, om door te dringen in de wereld van de individuele soldaat op het slagveld, die met zijn poten in een modderige loopgraaf staat terwijl de kogels en granaten hem om de oren vliegen. Subtiele tempowisselingen en stilistische accenten op het juiste moment creëren spanning en injecteren emotie, ondersteund door de uitstekende vocale prestatie van Noise, die zijn stem buigt naar wat de tekst van hem vraagt.
Overweldigend is de term die hier het beste past. Die Urkatastrophe begint met Grossmachtfantasie, een radiotoespraak in het Duits, vergezeld door het typische geruis van een oude radio en duistere gitaarakkoorden die de luisteraar meteen terug in de tijd katapulteren en een gevoel van dreigende anticipatie oproepen. Daarna begint de volgende track, Menschenmühle, met een furieuze blackmetal-riff, die aankomt als een vuistslag in het gezicht. Deze truc doet Noise op het einde van het album nog eens dunnetjes over. Verdun is een nummer waarbij de tekst zachtjes wordt voorgedragen, met op de achtergrond het getokkel van een gitaar en de geluiden van het slagveld. De zware, doomy riff van Ausblutungsschlacht, dat inhoudelijk een vervolg is op Verdun, komt daarna hard aan. Heel hard. De trage riff die hier weer op volgt draagt die emotie met zich mee en tegen de tijd dat het luid gebrulde “Verdun!” in het refrein weerklinkt, zit je op het puntje van je stoel.
Normaliter ben ik niet zo heel erg bezig met de teksten van een album, maar bij Kanonenfieber vormen ze absoluut een cruciaal onderdeel van de luisterervaring. Elke song beschrijft een historische gebeurtenis en plaatst daarbij enkele soldaten uit een bepaald legeronderdeel centraal: stormtroepen tijdens de slag bij Verdun, de charge van de cavalerie ergens aan het Belgische front, de piloten in de gevechtsvliegtuigen, de schutters van een stuk anti-tankafweergeschut. Hierbij worden steeds plaatsnamen en data genoemd om het gevoel van realisme te vergroten. Noise heeft een zeer sobere, maar uiterst effectieve schrijfstijl, waarmee hij de emotie van de soldaten weet op te roepen, zonder dat hij zijn toevlucht neemt tot propaganda of gruwelijkheden. Hij observeert, meer niet, en biedt een venster op een bepaald moment van de strijd.
De radio-opnames en slagveldgeluiden die Noise gedoseerd over het hele album gebruikt versterken de sfeer en het gevoel van realisme. Ze verbinden bovendien de diverse verhalen en zorgen voor een gevoel van eenheid. Het zijn dit soort kleine dingen die het ‘m doen bij Kanonenfieber. De bluesy solo aan het einde van het chaotische en furieuze Lviv Bis Lemberg creëert een treurig en verstild einde dat sterk contrasteert met de energie van de rest van de song, waardoor treffend de donderende stilte na de slag wordt opgeroepen. Gott Mit Der Kavalerie is traag en doomy, met thrashy invloeden en een galopperende riff die de charge van de cavalerie in muziek vat. De breakdown is traag en heavy en weerspiegelt dat moment in het heetst van de strijd, waarop de tijd lijkt te vertragen en alles in slow motion gebeurt. Elke slag op de snaredrum klinkt hier als een granaatinslag. Daarbij heeft Noise een talent voor het schrijven van catchy meezingrefreinen in de stijl van Rammstein, die contrasteren met de meer vertellende stijl van de coupletten en die de grootheidswaanzin die ten grondlag lag aan de oorlog nog eens accentueert. Der Maulwurf en het al genoemde Ausblutungsschlacht zijn hier goede voorbeelden van.
Die Urkatastrophe is nog indrukwekkender dan zijn voorganger en maakt eens te meer duidelijk dat Kanonenfieber een unieke plaats in de metalscene heeft verworven. Schilderen met muziek, zo zou je het concept kunnen omschrijven. Of beter gezegd: schilderen met metal. Ik ken geen andere band die dit doet. Een knaller van een album, met alleen maar sterke en nog sterkere songs. Op de afsluitende akoestische ballad Als Die Waffen Kamen na dan. Menschenmühle sluit ook al af met een akoestisch nummer, dus misschien is het een wezenlijk onderdeel van Noises concept. Maar al haalde het mij een beetje uit de beklemmende sfeer die hij zo effectief had weten op te roepen, zolang het platen oplevert als Die Urkatastrophe moeten we hem maar gewoon zijn gang laten gaan.
Tracklist:
1. Grossmachtfantasie
2. Menschenmühle
3. Sturmtrupp
4. Der Maulwurf
5. Lviv Bis Lemberg
6. Waffenbrüder
7. Gott Mit Der Kavallerie
8. Panzerhenker
9. Ritter Der Lüfte
10. Verdun
11. Ausblutungsschlacht
12. Als Die Waffen Kamen
