"Elk nadeel heb z'n voordeel", zei een bekende Nederlander ooit. Door het uitvallen van Benighted schuift het hele programma veertig minuten op en staan er nog altijd 24 bands geprogrammeerd. Dat betekent dat degene die niets wil missen, veertig minuten langer in zijn nest mag blijven stinken. Dat geldt dus ook voor Extremities, dat al vroeg op moet om op tijd het podium te betreden. Van slaperige koppies is echter geen sprake, want de formatie uit Eindhoven probeert met een energieke podiumpresentatie de boel al vroeg wakker te schudden. Dat lukt gedeeltelijk. Het geluid is niet top en de complexe Gojira meets Textures muziek is niet ieders kopje thee, maar de progressieve metal van de formatie uit Eindhoven levert wel applaus op. Terecht, want de jongens zijn gemotiveerd en de muziek die afkomstig is van de ep Rakshasa heeft veel te bieden. (Jeffrey)

Bij Grim Ordeal loopt helaas de intro vast en valt helaas een paar keer het geluid helemaal weg, met name de zang en de gitaren. De bas staat iets te hard in de mix, maar daardoor kun je juist wel horen dat Bryan Zwier een goede bassist is. Op de momenten dat het geluid wel in orde is, overtuigt de thrash en groove metal uit Deventer bij vlagen. De setlist bestaat uit nieuwe tracks (met uitzondering van In Blood We Trust). Daarvan doen vooral Beast Of Vengeance en Terrorized het goed. Het levert de eerste headbangers van de dag op. Ook frontman Otto Donk toont zich actief. De andere heren (waaronder Edwin Kral, opvolger van de vertrokken oprichter Bram Bergevoet) staan niet stil, maar mogen zich wat meer laten gelden. Grim Ordeal komt wellicht in 2017 met een nieuwe plaat. “Horns up!” (Jeffrey)

Ondanks dat het festival al vroeg begint, loopt het publiek al mooi vlot het terrein op. Het is beslist niet leeg voor de podia en de sfeer zit er al vroeg in. De koffie maakt plaats voor bier, oude bekenden ontmoeten elkaar en de sfeer zit er al snel in, mede dankzij de zon die het aangenaam maakt. Voor sommigen is het iets te warm en die zie je dan ook een schaduwplek even buiten het festivalterrein opzoeken. Een klein deel van de bezoekers wandelt even naar het centrum dat dichtbij ligt om daar een terrasje of kroegje te pakken. Het grootste deel is benieuwd naar de verrichtingen van de bands.

Voor Sisters Of Suffocation doen behoorlijk wat bezoekers graag een stap naar voren. Dat heeft er onder andere mee te maken dat er vier dames op het podium staan; oprichtster/vocaliste Elsemiek Prins, gitariste Simone van Straten, bassiste Puck Wildschut en Amber de Buijzer achter het drumstel. De meiden rammen er flink op los met de tracks van de Brutal Queen-ep van eerder dit jaar en het nieuwe nummer Dysplasia. Het is vooral Els die de aandacht op zich vestigt. Niet alleen met haar voorkomen, maar vooral met haar brute grunts en bezeten screams. Het geluid is af en toe jammer genoeg een brei, maar het speelplezier straalt er wel vanaf. De meiden hebben onderling contact en vermaken zich prima. Girls just wanna have fun. (Jeffrey)

Het eerste hoogtepunt van de dag is Facelifter. Dat heeft niet alleen met het goede geluid te maken, maar ook met het strakke spel en de overtuigende performance. Naast Down Below, een nummer van de ep Bethlem (2015) komen er nieuwe nummers aan bod (Bloodshed, “vernoemd naar een plek in mijn tuin, de bloedschuur” , Multi Malformed, Baby Spit, Ten Seconds en "de persoonlijk favoriet van ons" Nine). Een nieuwe plaat is dus onderweg. Er is een bijzondere bezoeker bij het optreden. De oma van gitarist Johan Girard. De oudste bezoeker van het festival is overigens 101 jaar oud. Veel festivalgangers gaan met haar op de foto. (Jeffrey)

Kibbelgaarn, wie weet waar dat ligt? Het blijkt in Groningen te zijn. De Grunnegers van Fumes Of Decay maken een lekkere pot brutal death metal (denk aan Disgorge en Gorgasm). Naast een paar tracks van de enige full-length Devouring The Excavated (2011), komen nieuwe nummers aan bod, waarvan Clotted Blood Ejaculation en Rotten Deformity het beste doorkomen. Ondanks de geluidsbrei die deze stijl doorgaans met zich meebrengt, onderscheiden met name drummer Henk Scherphof en frontman Nico Munnik zich. Ook de andere heren maken een gemotiveerde indruk. Na afloop raakt een deel van de merch uitverkocht. Je weet dat je het dan goed gedaan hebt. (Jeffrey)

Het is alweer bijna twintig jaar geleden dat Bile het levenslicht zag en tien jaar geleden dat de bandnaam gewijzigd werd in Skullhog. Deze formatie heeft bijna net zoveel ervaring als de vorige acts bij elkaar. Toch is de barbaric cave metal niet aan velen besteed en dat terwijl deze smerig, rauw en primitief klinkt, soms à la Mental Funeral van Autopsy. Het ligt met name aan de wat statische presentatie. Ook al sluiten de Limburgers sterk af met The Final Chapter, hier had met wat meer overtuigingskracht meer ingezeten. (Jeffrey)

We gaan nog verder terug in de tijd, want Putrid Offal ontstond in 1991. De Fransen hielden het echter na drie jaren voor gezien en pas in 2013 was er een revival. Van een opleving vandaag is geen sprake. De heren zijn wel besmeurd met nepbloed (het lijkt wel viltstift) en er hangen zakjes vloeistof aan de microfoonstandaard, maar de eerste internationale act van de dag maakt weinig indruk. De goregrind uit Douchy-les-Mines, die af en toe aan de oude Carcass doet denken, komt veel minder overtuigend over dan op de enige full-length Mature Necropsy (2015). Het is al snel saai en de overheersende basdrums die het gitaarwerk moeilijk te volgen maken, dragen beslist niet bij aan het luisterplezier. Band en publiek krijgen maar geen verbinding. (Jeffrey)

Er is veel belangstelling voor AntropomorphiA en dat is terecht. De death metal van de Tilburgers (in 1989 begonnen als Dethroned Empire) klinkt lekker bruut. Torn To Pieces, Debauchery In Putrefaction en Psuchagogia zetten de headbangers aan het werk. Na een wat minder actieve periode aan het begin van het millennium hebben de Brabanders de smaak te pakken en zijn ze na Evangelivm Necromantia (2012) en Rites Ov Perversion (2014) inmiddels bezig aan een nieuwe full-length. Iets om naar uit te kijken na het overtuigende optreden van vandaag. (Jeffrey)

Ook Apophys, met gitarist Dave Meester (opvolger van Koen Romeijn) in de gelederen, trekt veel volk. Het optreden van de deathmetalband is vermakelijk, vooral dankzij de gekke bekken, dirigentenskills en andere capriolen van frontman Kevin Quilligan. Vanwege een prima ritmesectie komen de tracks van Prime Incursion (2015) goed door, al geldt ook hier dat het geluid niet optimaal is, iets wat veel voorkomt bij dit podium. Het enthousiasme van de bandleden maakt echter veel goed. (Jeffrey)

Michiel Lankhorst kan er vanwege familieomstandigheden vandaag niet bij zijn, maar Niels Feekes (Toxocara, Victimizer) blijkt een prima vervanger bij Caedere (Latijns voor vermoorden) en dat terwijl hij al vijf jaar niet heeft opgetreden. Hij straalt net als de anderen veel speelplezier uit en toont zijn dankbaarheid voor het mogen spelen op Stonehenge. De beukende death metal à la Sinister, Carcass en Morbid Angel is vooral bruut en levert behoorlijk wat bijval en een pit op. (Jeffrey)

De thrash metal van Darkfall, dat met Caedere van plek heeft gewisseld, komt als een verfrissende afwisseling. Het is alleen jammer dat de Sepultura-achtige melodieuze death/thrash weinig memorabele momenten bevat. Het kabbelt maar wat voort en er is dan ook weinig bijval. Ook bij het nieuwe nummer Night Of The Sky, dat eind dit jaar op de vierde full-length komt te staan, is er weinig beweging. De mannen uit Graz hebben onderling wel veel contact, maar de vonk richting publiek slaat helaas niet over. (Jeffrey)

Het Duitse Purgatory kan op meer bijval rekenen. Nemesis Enigma en Codex Anti, beide van het dit jaar verschenen achtste album Omega Void Tribvnal liggen goed in het gehoor. Het is geen topmateriaal wat de ervaren oosterburen brengen, maar ze spelen de tunes à la Morbid Angel en Deicide toch nagenoeg perfect. Een compliment is op zijn plaats voor de podiumpresentatie en de matchende instrumenten van de gitarist en bassist (beide zwart met een rood randje). (Jeffrey)

Hoeveel we ook van death metal in al zijn vormen en maten houden, iets meer afwisseling zou de line up van Stonehenge goed doen. De thrash metal van het Enschedese Distillator is dan ook meer dan welkom. Zeker omdat het drietal reeds een reputatie als zeer energieke liveband heeft opgebouwd. Het zwaar op de oude albums van Destruction steunende geluid enthousiasmeert. Te midden van een set die aaneenhangt van de vertrouwd klinkende riffs, oogst de Slayer-cover Black Magic de meeste bijval. Later deze week staat Distillator in het voorprogramma van thrashgoden Testament: welverdiend en het is ze gegund! (Wessel)

Liefhebbers die nog steeds treuren om het heengaan van Vomitory, droogt uw tranen: vandaag treedt namelijk Cut Up aan, een band die met drie ex-leden in de gelederen als een voortzetting van het Zweedse instituut gezien kan worden. De nummers van het debuut Forensic Nightmares (2015) zijn compact, to the point en extreem doeltreffend. Hierdoor is Cut Up nog wat lomper dan Vomitory. Burial Ground en Order Of The Chainsaw zijn uitschieters. Dit is de eerste keer dat Cut Up in Nederland speelt, maar hopelijk niet de laatste. Beslist een hoogtepuntje! (Wessel)

Sulphur Aeon is één van de minder conventionele bands van de dag. De Duitsers maken een zeer intrigerende vorm van death metal. Melodieus en meeslepend, maar ook dissonant en vervreemdend. Aansprekend voor zowel de old school-liefhebber als mensen die eigenzinnige bands als Gorguts en Ulcerate goed trekken. Menigeen lijkt speciaal voor deze band gekomen te zijn. Het materiaal van Swallowed By The Ocean’s Tide (2013) en Gateways To The Antisphere (2015) is ook live behoorlijk overweldigend. De bezwerende composities komen op een dag als deze, in de volle zon en met een publiek dat deels staat te socializen en waarvoor de muziek bijzaak is, echter niet perfect uit de verf. De volgende keer zie ik Sulphur Aeon graag verschijnen in een donker zaaltje als Baroeg (Rotterdam) of dB’s (Utrecht). (Wessel)

Skeletal Remains komt uit de Verenigde Staten, maar het geluid is eigenlijk zeer Nederlands te noemen. Naast de eerste albums van Death lijkt ook Pestilence namelijk van grote invloed op dit viertal te zijn. En de vocalen van zanger/gitarist Chris Monroy klinken exact als die van Martin van Drunen (o.a. Asphyx). De oldschool thrashy death metal gaat erin als koek en krijgt menig hoofd aan het schudden. (Wessel)

Vrolijke gezichten bij Izegrim, zowel op het podium als in het publiek. Het levert een vermakelijk optreden op van de metalformatie uit het oosten des lands die vorig jaar al acte de présence zou geven. Er is niet veel tijd voor praatjes tussen de nummers door, dus het tempo zit er goed in. White Walls en Reclaim My Identity zijn slechts een paar van de sterke momenten die voorbijkomen. Zangeres/bassist Marloes Voskuil, in Benighted-shirt gehesen, draagt In The Name Of Freedom op aan die Franse band, die helaas niet aanwezig is vanwege de plechtigheid naar aanleiding van het overlijden van Mika Bleu, ex-medewerker van Season Of Mist, zanger van Miserable Failure en Blobfish Killer. Een mooi gebaar. (Jeffrey)

Sinds Martin Schirenc ‘zijn’ Pungent Stench weer gereanimeerd heeft en is gaan optreden onder de naam Schirenc Plays Pungent Stench, is de band een vaste waarde op de festivals. Ook vandaag brengen grafklassiekers als Shrunken And Mummified Bitch en Happy Rebirthday flink wat beweging in het publiek. Pungent Stench was altijd al een deathmetalband met een knipoog, zo ook vandaag. De humoristische aankondigingen en dansbare grooves zijn een welkome afwisseling tussen al het serieuzere werk. (Wessel)

Wombbath verdient alleen al een eervolle vermelding vanwege de geniale bandnaam. Dat presentator Earik Mortem de naam uitspreekt als het Australische buideldier is een beetje jammer. De band zelf doet het gelukkig wel goed. Tweeëntwintig jaar na het debuut Internal Caustic Torments kwam vorig jaar Downfall Rising uit. Dat album klinkt alsof de tijd stil heeft gestaan en staat bol van de ranzige Zweedse death metal oude snit. Een stijl die nog altijd gretig aftrek vindt, getuige de enthousiaste reacties vanuit het publiek. Vocalist Johnny kan niet vaak genoeg zeggen: "Death metal lives!" Voor de old school-liefhebber de smaakmaker van de dag. (Wessel)

Necrophobic is een van de bands die voor de afwisseling zou moeten zorgen met hun black/death. Het optreden valt echter vies tegen. Ook hier is het geluid niet optimaal, maar het optreden wordt ook afgekapt in verband met tijdgebrek. Er is zelfs geen gelegenheid meer voor nummers van de klassieke albums Darkside (1997) en The Nocturnal Silence (1993). Kraker Revelation 666 maakt het een en ander goed, maar voor degenen die naar Necrophobic uitkeken, is dit een flinke tegenvaller. (Wessel)

Cattle Decapitation omschreef zichzelf in de goede oude Myspace-tijd als ‘progressive Vegetarian grindcore’. Tegenwoordig ligt de focus meer dan ooit op dat ‘progressive’. Vorig jaar gooiden de Amerikanen hoge ogen met The Anthropocene Extinction, een plaat waarop de grenzen van het deathmetalgenre tot het uiterste gerekt en verlegd werden. Ook live is de band niet minder dan indrukwekkend. Zelfs het mindere geluid, dat vocalist Travis Ryan duidelijk irriteert en een vliegende monitor en een aanvaring met de geluidsman oplevert, doet daar geen afbreuk aan. Het brede scala aan onmenselijke klanken dat de frontman voortbrengt, is meermaals verbazingwekkend. Ook het drumspel van David McGraw is verbluffend. De setlist biedt het beste van The Anthropocene Extinction en voorganger Monolith Of Inhumanity (2012). Cattle Decapitation bewijst vandaag dat ze zich definitief tot de groten van de hedendaagse death metal mogen rekenen. (Wessel)

Misery Index begon ooit als afsplitsing van Dying Fetus. De vette albums die de band voortgebracht heeft, de prominente plek op de bill en de flinke pit die zich in het publiek vormt, zijn het bewijs dat men lang en breed uit de schaduw van het voormalige moederschip gestapt is. In de set is vooral aandacht voor The Killing Gods (2014) en het doorgaans als magnum opus beschouwde Heirs To Thievery (2010). Misery Index vermaalt zoals altijd het publiek finaal tot gruis en maakt het verschil tussen de absolute top en de grijze middenmoot van de death metal wederom duidelijk. (Wessel)

Om maar direct met de deur in huis te vallen: het geluid is zo ondermaats bij Immolation dat een aantal bezoekers het na een paar nummers voor gezien houdt. Het helpt ook niet mee dat een tweede gitarist ontbreekt, want daardoor valt er een leegte tijdens de solo-secties. Erg jammer, want aardig wat festivalgangers keken uit naar de Amerikanen. Een compliment verdienen ze voor hun onaflatende werklust en de actieve, soms bezeten podiumpresentatie. Ondanks het matige geluid blijft het gaaf om Despondent Souls, Dawn Of Possession, Immolation (het eerste nummer dat de band schreef) en Father, You’re Not A Father voorbij te horen komen. Het nieuwe nummer Epiphany, dat langzame en snelle passages afwisselt en wat experimentele riffs bevat, belooft veel goeds voor het nieuwe studiomateriaal. (Jeffrey)

Heer en meester is Dying Fetus. Daar waar er veel gemopperd is over het geluid, is hier een compliment op zijn plaats. Ondanks het feit dat er maar drie muzikanten op het podium staan, is de sound lekker vet en komen de breakdowns hard aan. Niet bewegen is geen optie en de grootste pit van de dag (inclusief opblaaskrokodil) is een feit. Daaromheen knikt iedereen mee op de ritmiek van Your Treachery Will Die With You, Grotesque Impalement, From Womb To Waste, Subject To A Beating en In The Trenches.

Halverwege de set komen een paar tracks voorbij (zoals Induce Terror) die meer deathmetalgerelateerd zijn dan slamgericht. Hierin valt vooral het technisch verzorgde gitaarspel op. Ook in de andere tracks shredt John Gallagher erop los. Aan het einde van de set worden nog twee songs beloofd. Het blijft echter bij Praise The Lord (Opium Of The Masses), want voor Killing On Adrenaline is geen tijd meer. Een domper op de feestvreugde. Even is er nog hoop en blijven de fans staan wachten, maar het is helaas voorbij. Dit had beslist langer mogen duren, maar curfew is curfew. Dying Fetus is beslist het hoogtepunt van Stonehenge 2016. Een fantastische afsluiter! (Jeffrey)

Terugblikkend op Stonehenge 2016 valt ons in positieve zin met name de gezellige sfeer op. Het knusse blijft ook nu het niet meer in de achtertuin van de Buze plaatsvindt gehandhaafd, al ontbeert de nieuwe locatie de sfeer van ‘vroeger’. Ook de vriendelijke vrijwilligers, het prima eten en de aanwezigheid van een gratis waterpunt mogen niet onvermeld blijven. Verbeterpunten zijn er echter ook. Het geluid was zeer wisselvallig. Wat meer variatie in de line up is welkom: binnen de extreme metal is er méér dan death metal! Met name lijkt het ons raadzaam om iets minder bands te laten spelen. Hierdoor is er meer speling gedurende de dag en hoeven optredens wegens tijdgebrek niet afgekapt te worden, zoals met headliner Dying Fetus gebeurde. Voor volgend jaar zijn het Amerikaanse Absu, het Maltese Beheaded, het dit jaar gecancelde Benighted en de Friezen van Braincasket reeds bevestigd. We zijn benieuwd wat er nog bij komt en we zien elkaar vast volgend jaar in Steenwijk!

Met dank aan Ronald van de Baan van LiveReviewer.com voor de foto's.